Een kind krijgt een stem

Dirkje heeft hele goede semangat, dat wil zeggen een goede geest, een evenwichtige levensdrift. Zij is een intelligent en wijs mens, alleen is zij nu nog heel jong en zij moet zorgen voor haar jongere zusje en eigenlijk ook voor haar moeder, die niet deugt. Haar moeder is een toneelspeelster, ook in het dagelijkse leven. Zij wordt slachtoffer van de crisis in de jaren dertig. Haar man is een degelijke kleermaker zonder werk. De armoedige omstandigheden en haar slappe karakter drijven vader en moeder uit elkaar. Ze waren ooit verliefd, ze hebben elkaar leren kennen bij de toneelvereniging. Ze moesten elkaar kussen: dat moest niet echt, maar zij deed dat wel en duwde haar tong bij hem naar binnen. De liefde hield geen stand en uiteindelijk zet moeder vader buiten de deur. Hij moet maar gaan slapen op zijn werk, voor zover dat er nog is. Moeder maakte hoeden, maar die raken uit de mode en de mensen hebben geen geld om ze te kopen.
Dirkje heeft alles min of meer door. Zij doorziet haar moeder, die is gaan drinken en vreemde mannen mee naar huis neemt. Als jong kind al leert zij haar moeder te bedriegen en later te bespelen.
Ze vraagt haar oma, de moeder van haar moeder of haar vader ook goede semangat heeft. Oma ligt op sterven. Ze knikt met haar kin. ‘En moeder?’ En dan staat er: “Haar ogen kijken in de verte, alsof daar ergens het antwoord staat. Ik kijk waar zij naar kijkt. Een muur met vergeeld bloemetjesbehang. Er zit een scheur in. Ik zie een bruinige omtrek van iets. Ik denk dat er een schilderij heeft gehangen, of een foto.
‘En moeder, oma?’
Ze zegt iets wat ik niet kan verstaan. Ik raak voorzichtig haar hand aan. Die is koud. ‘Wat zegt u?’
‘Troebel water weerspiegelt zon noch maan.’ Haar stem klinkt zo helder als glas. Ik schrik ervan. Meteen daarna doet ze haar ogen dicht en niet meer open.”
Dit fragment is kenmerkend voor de hele (korte) roman. Het meisje is een jaar of tien schat ik. Wat ziet ze na haar vraag, waar oma naar kijkt: bloemetjesbehang met een scheur, een afwezige foto. Dit staat symbolisch voor haar moeder. Begrijpt het kind dat? Via het kind de lezer wel. Op zijn minst voelt de lezer dat de moeder geen goede semangat heeft, zoals het kind het voelt. Janneke Holwarda schrijft het op.
Er volgt onmiddellijk een scène waarbij het kind fluistert dat ze ‘het blauwe doosje heeft’. Dat doosje heeft ze even daarvoor ontvreemd. Het stond op een klein rond tafeltje tussen twee stoelen: oma’s blauwe doosje met de engel. Er staat: ‘Ik weet wat erin zit, dus is het van mij.’
Dan bij het ziekbed, pakt ze met zorg het kettinkje om oma’s hals, met het sleuteltje. Ze fluistert: ‘Ik neem de sleutel over.’ Ze maakt het doosje open. “Op de bodem ligt een linnen zakje met gedroogde blaadjes. Ik schud een beetje op mijn hand en strooi het in de opening van oma’s nachthemd, op de plek van haar hart. Dan doe ik het doosje weer op slot en hang de ketting om mijn nek, onder mijn jurk. Ik zeg: ‘Dag oma.’
Dat is het. Dirkje is intelligent en wijs; zij ziet en begrijpt veel. Janneke Holwarda geeft haar voorzichtig de woorden in een indrukwekkende vertelling.
Later koopt Dirkje rattengif bij een slonzige buurman. Waarom? Ze doet het gif in het blauwe doosje onder haar bed. Zij giet op een dag de drankflessen leeg. De kat ligt stijf voor de deur. Dirkje rent naar boven. Het doosje is kapot en leeg. Heeft moeder uit wraak de kat vergiftigd? Het is duidelijk: Dirkje kan hier niet verder leven. Ze vertrekt met haar zusje.
De titel komt van de regelmatig terugkerende tocht naar het café om de moeder op te halen. Op de heenweg is Dirkje alleen en dan schijnt de maan. Het is diep duister op de terugweg waar ze haar zwalkende moeder moet thuisbrengen. Wat kunnen kinderen toch dapper zijn